Pieter Klaassen, soldaat in Nederlands Oost Indië

Pieter Klaassen werd 17 maart 1916 geboren als zoon van Jacob Klaassen en Willemke van der Wal. Hij groeide op in Zaandam in een gezin met 8 kinderen. Zijn vader overleed al op 54-jarige leeftijd, Pieter was toen 13. Hij deed gymnasium op het Gemeentelijk Lyceum in Zaandam. Hij werd vrijgesteld van dienstplicht vanwege broederdienst, maar meldde zich in 1939 aan als soldaat infanterie bij de Koloniale Reserve1.

Jacob Klaassen en Willemke van der Wal met hun gezin. Beweeg de muis over de gezichten om de namen te zien.

Piet begint zijn opleiding in Nijmegen, waar een opleidingscentrum voor Nederlandse vrijwilligers van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) was gevestigd in de Prins Hendrikkazerne. Hij is namelijk van plan om in Nederlands Indië (tegenwoordig: Indonesië) een bestaan op te bouwen met zijn verloofde, Jo van der Stelt. Het leger stimuleert jonge soldaten om voor langere tijd in De Oost te blijven en betaalt bijvoorbeeld de overtocht van de bruid. Hij moet wel toestemming krijgen om te trouwen. Eén van de voorwaarden daarvoor is, dat hij eerst zijn opleiding af moet ronden.

Pieter Klaassen in uniform. Waarschijnlijk 1939.

Op 22 april 19392 vertrekt de 23-jarige Piet als rekruut aan boord van vrachtschip MS Tosari van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd naar Java in Nederlands Indië, terwijl zijn meisje achterblijft in Zaandam. Een maand later komt hij aan in Batavia (tegenwoordig: Jakarta) en van daar reist hij verder naar Bandoeng.

Op 22 april 1939 vertrekt Pieter aan boord van vrachtschip MS Tosari naar Java in Nederlands Indië

Bij gebrek aan telefoon, satelliet en internet, onderhoudt Pieter het contact met thuis via de luchtpost. Brieven aan zijn moeder zijn bewaard gebleven en deze vormen een belangrijke bron van informatie voor dit artikel. De brieven zijn erg persoonlijk van aard, hij schrijft keer op keer hoe blij hij is met zijn moeder en haar brieven. Iedere brief haalt hij wel even aan hoe hij Jo mist en uitkijkt naar hun hereniging. Ook schrijft hij uitvoerig over zijn geloofsbeleving, de familie is gereformeerd en actief kerkelijk. Ook met de rest van de familie schrijft hij – en uiteraard ook met Jo.

Piet vervolgt zijn militaire opleiding in Bandoeng. Zijn bed staat in de kazerne, maar zijn vrije uren besteedt hij in ’t Militair Tehuis. Dit tehuis wordt gerund door “vader en moeder” Struiksma en is een soort huiskamer voor de soldaten weg van huis. Juist als hij er aankomt verschijnt daarover in Nederland een uitgebreid artikel in de krant3. Zijn moeder stuurt het voor hem door. In het Tehuis zoekt Piet een bekende uit Zaandam op, Jaap Stolp. Die is al wat langer in Indië en ook hij is van plan om zijn verloofde, Alie Taal, over te laten komen. Jaap promoveert in september 1939 tot brigadier – dat is bij het KNIL de rang van korporaal.

Jongelingsvereniging “Immanuël” te Bandoeng, Java. Pieter Klaassen staat als vierde van rechts. Brigadier Terlouw zit aan de tafel, middelste van de drie. 1 augustus 1939.

Binnen zijn compagnie heeft Piet al op de boot vrienden gemaakt met een Fries, Wim Brouwer. Samen met hem gaat Piet wekelijks op bezoek bij een Nederlands burgergezin. Ook Wim is van plan zijn verloofde, Aartje Bouman, over te laten komen. Piet wordt lid van de kerk en ontmoet legerpredikant Ds. van Duinen. Er is een militaire jongelingsvereniging (J.V.) in Bandoeng. Hier leert hij brigadier Terlouw kennen, die is voorzitter van de J.V. Zo bouwt Piet een kleine sociale kring op. De opleiding verloopt ondertussen voorspoedig, hij is best trots op de resultaten.

In september 1939 breekt de tweede wereldoorlog uit. De opleidingen worden versneld afgerond want het leger heeft grote behoefte aan inzetbare manschappen. Zo is na vijfenhalve maand de opleiding al voorbij. Hij schrijft aan zijn moeder: “Ik heb er nog steeds geen spijt van naar Indië gegaan te zijn, nee hoor. Als dat er een keertje wel op lijkt, dan denk ik maar terug aan de tijd, dat ik geen vooruitzicht had in Holland, weet u nog?”

Piet krijgt promotie tot soldaat en wordt, samen met Wim, overgeplaatst naar het 21ste bataljon in Djokjakarta (tegenwoordig: Yogyakarta). Ook brigadier Terlouw is daar inmiddels gearriveerd om de kaderopleiding te doen. Ook hier wordt Piet lid van de kerk en bezoekt hij het militair tehuis. Maar een jongelingsvereniging is er niet. Dus besluiten Piet en enkele kameraden om er zelf een op te richten. Brigadier Terlouw introduceert Pieter aan een ouderling, meneer Rietkerk. Bij de familie Rietkerk thuis worden ze getrakteerd op echte boerenkool.

Ondertussen vordert het papierwerk voor het voorgenomen huwelijk. De legerleiding heeft toestemming gegeven voor het huwelijk en Jo moet in Nederland toestemming krijgen van de koningin voor het huwelijk op afstand. Op 25 januari 1940 is het eindelijk zover. Alle formaliteiten zijn in orde en Jo trouwt “met de handschoen”. In Zaandam wordt de huwelijksceremonie voltrokken4. Pieters broer Barend neemt de honneurs waar. Een maand later, op 21 februari 19405, vertrekt Jo met passagiersschip MS Christiaan Huygens vanuit Genua naar Batavia.

Ansichtkaart, verstuurd door Jo aan haar familie van moeders kant, tijdens haar reis naar Nederlands Indië. Op de voorzijde passagiersschip MS Christiaan Huygens. Feb/mrt 1940

In Djokjakarta volgt dan snel de kerkelijke huwelijksbevestiging. Deze wordt begeleid door Ds. Pos, een bekende uit Zaandam die zich wijdt aan de zending in Indië. Enkele foto’s van de hereniging zijn bewaard gebleven en we mogen aannemen dat Pieter en Jo een gelukkige tijd samen hebben gehad. Brieven van na december 1939 zijn niet beschikbaar, dus hoe het precies ging met het jonggetrouwde stel in 1940 en 1941 is niet bekend. Pieter moet in deze tijd nog zijn brigadiersopleiding hebben gedaan en promotie hebben gemaakt tot brigadier infanterie.

Piet Klaassen en Jo van der Stelt, 1940/1941

Wel moet het een angstige tijd zijn geweest. Als de Duitsers Nederland bezetten, blijft Nederlands Indië nog even buiten schot. Maar de dreiging vanuit Japan wordt steeds groter. Direct na de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 verklaart de Nederlandse regering in Londen oorlog aan Japan. In de weken erna veroveren de Japanners Celebes, Borneo, Sumatra en andere eilanden.

Op 26 februari 1942 schrijft Pieter nog een brief aan zijn vrouw. Hij is gemobiliseerd en waar hij verblijft is onduidelijk. Maar hij is eind januari nog bij zijn vrouw op bezoek geweest. Hij schrijft dat nu alle verloven zijn ingetrokken, net een dag voordat hij opnieuw naar haar toe zou komen. De teleurstelling is groot en ook de angst voor wat komen gaat. Het is een afscheidsbrief: “Laten we nuchter zijn, Jo, en bedenken, dat ook mijn tijd zal komen om tegenover den Jap te staan en, schat, ’t is eigenaardig, maar daar ben ik heus niet bang voor, zelfs verlang ik er af en toe naar om ook mijn deel bij te dragen om hem te vernietigen met Gods hulp.”

Drie dagen erna wordt ook Java aangevallen door de Japanners. Al gauw worden de steden Batavia en Bandoeng veroverd en op 9 maart capituleert het KNIL op Java. Samen met ruim 42.000 andere Nederlandse militairen raakt Piet in krijgsgevangenschap. Aanvankelijk in een krijgsgevangenenkamp op Java, maar op zijn interneringskaart6 is te lezen dat hij 10 januari 1943 wordt overgebracht naar een krijgsgevangenenkamp in Siam (tegenwoordig: Thailand). Daar wordt hij tewerkgesteld aan de beruchte Birma spoorweg. In 16 maanden tijd werd hier onder onmenselijke omstandigheden een spoorlijn van 415 km aangelegd door moeilijk gebied.

Op 18 augustus 1943 slaat het noodlot toe. Volgens de aantekeningen op de interneringskaart is Piet bedolven onder een aardverschuiving (mudslide) en gestikt7. Het ongeluk vond plaats bij Takanon (Tha Kha-nun), ongeveer 220km ten noorden van Nong Pladuk, het beginpunt van de spoorlijn. Hij werd 27 jaar oud.

Japanse interneringskaart Pieter Klaassen met gegevens over zijn verblijf in de Javaanse krijgsgevangenenkampen en over zijn overlijden in Thailand. Bron: Nationaal archief.

Op Java is Jo dan ook al gevangen genomen. Vanaf november/ december 1942 nemen de Japanners ook de Nederlandse vrouwen en kinderen op Java gevangen. Jo komt terecht in interneringskamp Ambarawa. Een door haar gemaakt kussentje met datum 5-12-43 is bewaard gebleven.

Handwerk kussentje, geborduurd door Jo van der Stelt tijdens haar verblijf in Interneringkamp Ambarawa

Na de oorlog wordt Pieter Klaassen herbegraven op de Kanchanaburi erebegraafplaats in Thailand. Ook wordt zijn naam opgenomen in de Erelijst van Gevallenen 1940-1945 in Den Haag en krijgt zijn naam een plekje op het Monument in het Zaanlands Lyceum.

Jo overleeft de ontberingen in het kamp en wordt gerepatrieerd naar Nederland. Op 29 juli 1948 trouwt zij met Pieter Terlouw, de KNIL kameraad van Pieter Klaassen die de ontberingen in Thailand overleefd heeft. Samen krijgen ze één dochter, Joke. Ze blijven contact houden met de familie Klaassen. Pieter Terlouw overlijdt in 2002, Jo in 2004.

Pieter Terlouw, Jo van der Stelt en dochter Joke. Ca. 1966

Bronnen

  1. Inschrijving in het militieregister: Noord-Hollands Archief te Haarlem, Militieregisters, archief 23, inventaris­num­mer 449, 1936, aktenummer 236,
  2. Uitreis Rotterdam 22 April: “Scheepstijdingen”. “Het volk”. Amsterdam, 1939/04/24. Geraadpleegd op Delpher op 19-02-2021
  3. Artikel door Mary Pos over het militair tehuis in Bandoeng: “Het Militair Tehuis in Indië. Wat een jonge man niet kan missen: een tehuis. Een zaak aller belangstelling waard.”. “De standaard”. Amsterdam, 1939/05/16. Geraadpleegd op Delpher op 05-03-2021.
  4. Huwelijksakte: Register van huwelijksakten en echtscheidingsakten, Burgerlijke Stand Zaandam, archief OA-0132, inventaris­num­mer 480, 25-01-1940
  5. Passagierslijst M.S. Christiaan Huygens, 21 februari 1940, Genua naar Batavia: “Passagierslijst”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1940/02/20. Geraadpleegd op Delpher op 10-03-2021.
  6. Interneringskaart Pieter Klaassen, met vertalingen: Open archieven, Nationaal Archief, Internerings­kaarten, Min. van Binnenl. Zaken: Stamboekgegevens KNIL-militairen met Japanse Interneringskaarten 1942-1996, Den Haag, archief 2.10.50.03, inventaris­num­mer 436
  7. Ooggetuigenverslag van een Australische krijgsgevangene waarin een mudslide in augustus 1943 beschreven wordt: https://www.pows-of-japan.net/articles/80.htm

Gallerij

4 reacties op “Pieter Klaassen, soldaat in Nederlands Oost Indië”

  1. Roely Klaassen

    Pieter Klaassen was mijn oom, de jongste broer van mijn vader : Frits Klaassen getrouwd met Henderika Vos.
    Frits en Henderika hebben 10 kinderen gekregen, ik ban daarvan de jongste.
    Samen met mijn toenmalige man heb ik in 2006 het graf/de steen van mijn oom Pieter gezocht en gevonden tijdens een rondreis op Thailand.

  2. Jaap van Dijk

    Jacob Klaassen jr zoon van Jacob en Wilmke en dus broer van Pieter was mijn opa en woonde in Haarlem en was getrouwd met Gretchen Albers en hadden 4 dochters en 1 zoon “Jaapje ” die op 2 jarige leeftijd al overleden is.
    De vier dochters waren Frieda, Willy ( mijn moeder ) Liza en Greet.
    Frieda en Willy zijn reeds overleden.
    Willy ( 2e dochter van Jacob en Gretchen ) trouwde met Piet van Dijk en kreeg 4 zoons , waarvan ik de 2e ben.
    Opa Jacob heeft een familiestamboom gemaakt destijds en daar kwam ook de naam Lubertus en la Faille in voor. Ik heb zelfs een afbeelding van het familiewapen. Ook de naam Bier kwam hier in voor.
    Grappig is dat ik een duidelijke gelijkenis zie met de familiefoto van Jacob Klaassen met daarop Jacob Klaassen jr en de oudste zoon van mijn broer Pieter.
    Gezien het feit dat de afstammelingen van Jacob Klaassen alleen dochters heeft opgeleverd en deze allen getrouwd zijn met mannen met andere achternamen is het natuurlijk lastig de Klaassen nazaten te achterhalen.
    Toch zijn die er, maar publiceer ik hier liever niet, maar wel evt. prive.
    De tantes, neven en nichten , afstammelingen van Jacob jr hebben nog immer contact en hebben een “familie Klaassen “app waarbij lief en leed gedeeld wordt.
    Binnenkort – 2e Pinksterdag 2022 – hebben wij een familie concert ( de familie Klaassen was zeer muzikaal ) waarbij op de viool van wijlen Willy Klaassen gespeeld zal worden. Meerdere Klaassen afstammelingen zullen hierbij aanwezig zijn.
    Het zou leuk zijn wat “Klaassen ” reacties te mogen ontvangen.

    Jaap ( Jacob ) van Dijk

    1. Hallo Jaap, bedankt voor deze bijdrage. Er is van Jacob Klaassen, uw grootvader, ook een familieverhaal bewaard gebleven, het is zeker de moeite waard om dat hier op de website weer eens opnieuw onder de aandacht te brengen. Ik neem ook even contact op via de mail – altijd geïnteresseerd in informatie over de familie.

  3. Zou u mij willen mailen, persoonlijk? Ik heb wellicht een paar interessante documenten gevonden op internet, die ik niet zie staan op uw site.

Laat een reactie achter aan Roely Klaassen Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.